Кыргыз Республикасында Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2021-жылдын 19-июлундагы токтомуна ылайык инклюзивдик билим берүүнү өнүктүрүү концепциясы программасы кабыл алынган жана ишке ашырылууда. Бул документ Кыргыз Республикасынын колдонуудагы Конституциясынын жана Кыргыз Республикасынын “Билим берүү жөнүндө” мыйзамынын негизинде иштелип чыккан.
Инклюзивдик билим берүү – ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү адамдарды жана нормалдуу өнүгүп келе жаткан теңтуштарын биргелешип окутуу жана окутуу процесси. Азыркы учурда ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү бала окууга келген мугалимдин алдында турган милдеттердин жана көйгөйлөрдүн комплексин чечүүгө мүмкүндүк берген көптөгөн салттуу жана салттуу эмес ыкмалар бар.
Инклюзивдик билим берүүнүн ресурстук борборлору — өзгөчө билим берүү муктаждыктары бар баланы мектепке чейинки даярдоодон өтүүнүн эффективдүү формаларынын бири болуп саналат, ал эми түзүлгөн пилоттук психологиялык-медициналык-педагогикалык колдоо кызматтары атайын билим берүү иш-чараларында — логопеддик сабактарда, коррекциялык сабактарда: кепти өнүктүрүү, социалдык күнүмдүк ориентация, кыймылдардын ыктыярдуу жөнгө салынышын өнүктүрүү, релаксация сессияларында жардам жана колдоо көрсөтөт. 2021-жылы Сорос-Кыргызстан Фондунун каржылык колдоосу менен ишке ашырылып жаткан Кыргыз Республикасынын Борбордук Азиядагы Евразия Фондунун “Мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды окутуу жана тарбиялоо үчүн билим берүү системасын өркүндөтүү” долбоорунун алкагында Кыргыз Республикасынын үч пилоттук билим берүү уюмунун базасында өзгөчө билимге муктаж 140 балага ар тараптан колдоо көргөзүлүп жатат.
Кыргыз Республикасынын Борбордук Азиядагы Евразия Фондунун директору Анара Надирбекова белгилегендей: “Ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды окутуунун методологиясын жана методикасын иштеп чыгуу, албетте, биздин өлкөнүн билим берүү системасынын актуалдуу милдети болуп саналат, анткени Кыргыз Республикасы БУУнун Майыптардын укуктары жөнүндө конвенциясын ратификациялады” жана биз бул үчүн шарттарды түзүү, бардыгына билим алуу үчүн бирдей мүмкүнчүлүктөрдү камсыз кылуу боюнча иштерди улантышыбыз керек. Бүгүнкү күндө ФЕЦА «Сорос-Кыргызстан» Фонду менен биргеликте Кыргыз билим берүү академиясы менен биргеликте инклюзивдик билим берүүнү ишке ашыруунун усулдук куралдарын активдүү иштеп чыгууда. Биздин учурдагы иштеп чыгууларыбыздын бири — коррекциялык класстардагы окутуу программасы болуп калды.
Бүгүнкү күндө башталгыч класстын окуучуларынын басымдуу бөлүгү жазуу, окуу жана саноодо кыйынчылыктарга дуушар болушат. Баарынан мурда мектеп ар бир окуучунун кандай кемчиликтери бар экенин аныктап, күчтүү жактарына басым коюу менен кемчиликтерди жоюу үчүн зарыл шарттарды түзүшү керек. Ошондуктан баланын жөндөмүн, өнүгүү деңгээлин психологиялык-педагогикалык диагностикалоого мугалимдерди даярдоо зарылчылыгы келип чыкты. Билим берүүнүн комплекстүү ыкмаларынын бири ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды окутуунун уюштуруучулук, логикалык, техникалык жана методикалык ыкмаларын колдонгон, билим берүүнүн негизги этаптарына мониторинг жүргүзүүчү жана дисциплинаны квалиметрикалык ыкма аркылуу өткөрүү, атап айтканда: эксперттик баалоо ыкмалары менен баалоочу мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды окутууда эволюциялык-эксперттик өнүктүрүү методу (ЭЭӨМ) болуп эсептелет. Бул методдун өзгөчөлүгү болуп баштапкы жана акыркы компетенцияларды баалоо, ошондой эле жетишилген окуу натыйжасын баалоо менен жеке окуу планына ылайык илгерилете турган окуунун жеке траекториясын түзө билүү мүмкүнчүлүгүн колдоно билүү саналат. Окутуунун билим берүү траекториясы ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды окутуунун өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен түзүлөт. Окуучунун билим берүү жана психологиялык жетишкендиктерин баалоо үчүн материалдарды санариптештирүү, электрондук форматта контролдук жана тесттик тапшырмалардын болушу бул методдун ийгилигинин ажырагыс шарты болушу керек, бул мугалимдер гана эмес, ата-энелер, ошондой эле окуучунун өзү да баланын билим деңгээлин көзөмөлдөөнү жана өзүн өзү баалоосун ишке ашыра алат.
Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин Мектеп, мектептен тышкаркы жана кошумча билим берүү башкармалыгынын начальниги Усеналиев Марат Жолдошбековичтин айтымында, “Кыргыз Республикасында инклюзивдик билим берүүнү ишке ашыруу үчүн ченемдик-укуктук базаны түзүүнүн жана өркүндөтүүнүн прогрессивдүү процесси студенттер, магистранттар, ЖОЖдордун окумуштуулары, билим берүү долбоорлорун иштеп чыгуучу өкмөттүк эмес уюмдардын адистери жүргүзгөн социологиялык жана илимий изилдөөлөрдүн материалдары менен камсыз болушу керек. Бул демилгелердин алкагында чет өлкөлүк тажрыйбаны изилдөө жүргүзүлүп жатат, И.Арабаев атындагы КМУнун университеттер аралык инклюзивдик билим берүү лабораториясынын базасында студенттер жана магистранттар тарабынан инклюзивдик билим берүү идеясына түрдүү социалдык топтордун мамилесин изилдөө иштери башталды. үй шартында билим алган балдар боюнча статистикалык маалыматтардын динамикасы жарым-жартылай талданган. Психологиялык-медициналык-педагогикалык консультациялардын жардамы менен ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды жалпы билим берүүчү мектепке чейинки жана мектеп уюмдарына «стихиялуу» жана системалуу киргизүүнүн масштабы аныкталган. Бул изилдөөлөрдүн жүрүшүндө жана өлкөнүн аймактарында болгон практиканы карап чыгуунун жүрүшүндө ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү балдарды жалпы билим берүү процессине киргизүүнүн оң тажрыйбасы көрсөтүлөт жана инклюзивдик жана атайын билим берүүнүн окуучуларын психологиялык-педагогикалык колдоонун оптималдуу модели тандалып алынат.»
Бардыгы үчүн сапаттуу билимге жетүүдө бирдей укуктан бирдей мүмкүнчүлүктөргө карай кыймылда ырааттуу кадамдарды жасоо менен Кыргыз Республикасынын Өкмөтү “Кыргыз Республикасында билим берүүнү өнүктүрүүнүн 2021-2040-жылдарга мамлекеттик программасында” инклюзивдик билим берүүнү өнүктүрүүнү маанилүү тапшырмалардын бири катары аныктайт.
